Jak prawidłowo korzystać z licencji Creative Commons?

Daj palec, a zjedzą całą rękę. To powiedzenie najlepiej oddaje problem z licencjami Creative Commons. Ich paradoks polega na tym, że mimo swojej korzystności dla użytkowników, i tak są przez tych użytkowników nagminnie łamane. Dlatego dzisiaj nauczę Cię, jak prawidłowo korzystać z dobrodziejstw CC, by przy okazji „wolnej” licencji nie narobić sobie kłopotów.

Spis treści

Wolność, kocham i rozumiem = Creative Commons

Najczęściej powtarzanym mitem dotyczącym licencji Creative Commons jest przekonanie, że materiały udostępniane na ich warunkach można używać bez jakichkolwiek ograniczeń. To błąd.

Podstawową zasadą, jakiej hołdują licencje CC jest sformułowanie „pewne prawa zastrzeżone„. Już sama ta dewiza zdradza, że korzystanie z materiałów publikowanych na warunkach CC jest ograniczone. O licencjach Creative Commons mówi się, że są „wolne”, ale jest to jednak wolność kontrolowana.

Jeśli chcesz prawidłowo korzystać z materiałów publikowanych na licencjach CC, najpierw musisz zrozumieć i pokochać tę kontrolowaną wolność, jaką zapewniają one użytkownikowi. Dobrze zgadujesz – ja będę Twoim przewodnikiem.

Poznaj ograniczenia licencji Creative Commons

Licencje Creative Commons buduje się poprzez dodawanie do rdzenia (CC) dodatkowych ograniczeń. Rdzeń „CC” oznacza, że dany materiał można dowolnie rozpowszechniać, również po modyfikacjach.

Dodatkowe warunki ograniczają dowolne korzystanie. Poniżej omawiam cztery podstawowe warunki, z których konstruuje się licencje. Przy czym, warunek nr 1 (BY) występuje obligatoryjnie przy każdym rodzaju licencji.

CC BY, czyli uznanie autorstwa

Dodanie do rdzenia „CC” skrótu „BY” powoduje, że powstaje licencja CC BY.

Oznacza to, że każde wykorzystanie materiału udostępnionego na tej licencji, wymaga oznaczenia autorstwa.

Cytując za oficjalną stroną CC: wolno kopiować, rozprowadzać, przedstawiać i wykonywać objęty prawem autorskim utwór oraz opracowane na jego podstawie utwory zależne pod warunkiem, że zostanie przywołane nazwisko autora pierwowzoru.

CC NC, czyli użycie niekomercyjne

Dodanie do rdzenia „CC” skrótu „NC” powoduje, że powstaje licencja CC NC.

Oznacza to, że materiał udostępniony na tej licencji można użyć tylko w celach niekomercyjnych.

Cytując za oficjalną stroną CC: wolno kopiować, rozprowadzać, przedstawiać i wykonywać objęty prawem autorskim utwór oraz opracowane na jego podstawie utwory zależne jedynie do celów niekomercyjnych.

CC SA, czyli na tych samych warunkach

Dodanie do rdzenia „CC” skrótu „SA” powoduje, że powstaje licencja CC SA.

Oznacza to, że materiał udostępniony na tej licencji można modyfikować, ale efekt końcowy musi być rozpowszechniany również na licencji CC SA.

Cytując za oficjalną stroną CC: wolno rozprowadzać utwory zależne jedynie na licencji identycznej do tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny.

CC ND, czyli bez utworów zależnych

Dodanie do rdzenia „CC” skrótu „ND” powoduje, że powstaje licencja CC ND.

Oznacza to, że materiału udostępnianego na tej licencji nie można modyfikować, a zatem tworzyć jego opracowań i ich następnie rozpowszechniać.

Cytując za oficjalną stroną CC: wolno kopiować, rozprowadzać, przedstawiać i wykonywać utwór jedynie w jego oryginalnej postaci – tworzenie utworów zależnych nie jest dozwolone.

Omówione powyżej warunki mogą być ze sobą dowolnie zestawiane. Zawsze podstawą jest CC BY. Twórca może dodać jednak kolejne warunki. To, jakich warunków użyje, decyduje o tym, w jaki sposób ograniczone będzie korzystanie z danego materiału.

Jeśli fotograf udostępnia swoje zdjęcie na licencji CC BY, możesz rozpowszechniać je bez żadnych ograniczeń, ale pod jednym warunkiem – że oznaczysz autora.

Jeśli to samo zdjęcie fotograf udostępni na licencji CC BY NC, możesz z niego korzystać tylko w projektach niekomercyjnych i pod warunkiem, że oznaczysz autora.

Jeśli do CC BY NC fotograf dołoży jeszcze ND, nie będziesz mógł dodatkowo w żaden sposób modyfikować zdjęcia, co wolno było Ci w poprzednich przypadkach.

Notka licencyjna = podstawa korzystania z CC

Podstawową zasadą korzystania z licencji Creative Commons jest umieszczenie notki licencyjnej. Notka licencyjna musi towarzyszyć każdemu materiałowi rozpowszechnianemu na warunkach CC. Tak wymyślili to twórcy „wolnych” licencji, by pogodzić ochronę praw twórców i swobodę społecznego dzielenia się treścią.

Notka licencyjna powinna zawierać:

  • wskazanie autora (bo CC BY to podstawa),
  • wskazanie rodzaju licencji CC wraz z linkiem do jej objaśnienia,
  • wskazanie tytułu utworu (jeżeli istnieje),
  • link do źródła utworu (jeżeli istnieje).

W dzisiejszym wpisie wykorzystałem zdjęcie udostępnione na licencji Creative Commons BY. Notka licencyjna wygląda w następujący sposób „zdjęcie pt. „Creative Commons Swag Contest 2007_2” autorstwa TilarX opublikowane na licencji CC BY 3.0„. Tytuł zdjęcia jest jednocześnie linkiem do źródła, a rodzaj licencji linkiem do jej objaśnienia.

PAMIĘTAJ! Jeśli nie umieszczasz pełnej notki licencyjnej, naruszasz zasady licencji Creative Commons. Jeśli do tego nie oznaczasz również autorstwa, sam prosisz się o kłopoty.

Gdzie umieścić notkę licencyjną?

Jeśli już wiesz, że notka licencyjna to podstawa, zapytasz zapewne, gdzie powinieneś ją zamieszczać. Od razu przy danym utworze objętym licencją CC, na końcu dokumentu, w stopce, a może w dokumentacji projektu?

Możliwości jest sporo i nie ma jednej najlepszej. Chodzi tylko o to, by zrobić to rzetelnie i racjonalnie. Nie musisz wklejać notki od razu pod wykorzystanym elementem, jeśli zaburzy to Twoją pracę. Możesz uwzględnić ją np. na końcu tekstu – tak jak ja robię to w przypadku zdjęć na licencji CC, które wykorzystuję na blogu.

Grunt, byś nie przesadził też w drugą stronę i nie zamieścił notki w takim miejscu, w którym nikt nie zwróci na nią uwagi albo byś nie wykorzystał do tego malutkiej czcionki, której nikt nie dostrzeże.

Chodzi po prostu o to, by grać fair. Zastanów się zatem, gdzie Ty byś chciał być podpisany (albo które miejsce byłbyś w stanie zaakceptować), gdyby ktoś wykorzystał Twoją pracę i tam umieść notkę licencyjną. Tylko tyle i aż tyle.

A gdy nie ma miejsca na notkę?

Gdy ewangelizuję na temat licencji Creative Commons, często spotykam się z argumentem, że nie zawsze jest gdzie zamieścić notkę licencyjną.

Mówią o tym problemie zwłaszcza graficy, który wykorzystują w swoich projektach gotowe elementy (np. ikony) stworzone przez kogoś innego, a specyfika projektu nie pozwala na uwzględnienie notki licencyjnej.

Grafik tworzy projekt wizytówki i wykorzystuje ikonę udostępnioną na licencji CC BY. Trudno sobie wyobrazić, by na wizytówce uwzględnił notkę licencyjną.

Wyjście z takiej sytuacji jest tylko jedno – zrezygnować z danego elementu, którego użycie wymaga zamieszczenia notki. Brak jej zamieszczenia, będzie bowiem naruszeniem warunków licencji i praw autorskich pierwotnego twórcy. Bez znaczenia jest fakt, że tej notki nie było gdzie wstawić.

Jeśli bardzo zależy Ci na danym elemencie, a nie możesz umieścić notki – skontaktuj się bezpośrednio z twórcą i poproś o zgodę na wykorzystanie bez oznaczania autorstwa. To nie jest trudne, a będziesz miał poczucie, że grasz fair.

Łamanie warunków licencji = naruszenie praw autorskich

Jeśli łamiesz warunki licencji Creative Commons, naruszasz tym samym prawa autorskie twórcy. Dotyczy to w szczególności sytuacji, gdy:

  • rozpowszechniasz utwór bez podpisania twórcy,
  • rozpowszechniasz utwór w celach komercyjnych, podczas gdy twórca wyraźnie to wyłączył poprzez wybór CC NC,
  • rozpowszechniasz zmodyfikowany utwór, podczas gdy twórca sprzeciwił się temu, wybierając CC ND.

Najpowszechniejszym naruszeniem jest oczywiście niepodpisywanie twórcy.

Czym może skończyć się łamanie warunków CC? Uzasadnionymi roszczeniami twórcy.

Za samo tylko niepodpisanie utworu, twórca może żądać od Ciebie odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia.

Gdyby okazało się, że naruszasz również inne postanowienia licencji – np. używasz utworu w celach komercyjnych, podczas gdy jesteś uprawniony tylko do niekomercyjnych – twórca może żądać od Ciebie m.in. wynagrodzenia, jakie musiałabyś mu zapłacić, gdybyś chciał zapewnić sobie prawo do komercyjnego korzystania z utworu na drodze indywidualnej umowy.

To tylko przykłady. Jeśli chcesz poznać pełną gamę roszczeń przysługujących twórcy w razie naruszenia jego praw autorskich, zajrzyj do art. 78 i 79 ustawy o prawie autorskim.

Creative Commons Zero (CC0) – licencja wyjątkowa

Wyjątkowym rodzajem licencji CC jest CC0, czyli Creative Commons Zero. Twórca, udostępniając materiał na tej licencji, przekazuje go do domeny publicznej.

Oznacza to, że z materiałów udostępnionych na CC0, możesz korzystać dowolnie bez podawania autora, ani umieszczania notki licencyjnej.

Dlatego to właśnie licencje CC0 cieszą się obecnie największą popularnością wśród osób szukających grafik i zdjęć do wykorzystania w swoich projektach.

#protip >> Moją ulubioną wyszukiwarką zdjęć na licencji CC0 jest pexels.com.

Korzystając z tej licencji, eliminujesz ryzyko zarzutu naruszenia praw autorskich twórcy, który wybierając CC0 świadomie pozwala Tobie robić z utworem to, na co masz ochotę i bez podpisywania autora.

Podsumowanie = 1 min czytania

Nie chce Ci się czytać całości tekstu? Błąd. Ale jestem dobrym wujkiem i daję Ci szansę na podstawowe info w 1 min.

1) Licencje Creative Commons wymagają oznaczenia autorstwa i notki licencyjnej.

2) Notka licencyjna powinna zostać umieszczona w miejscu widocznym i racjonalnym, biorąc pod uwagę całość danego projektu.

3) Brak oznaczenia autorstwa jest naruszeniem praw autorskich twórcy udostępniającego na licencji CC i może skończyć się dla Ciebie nieprzyjemnie.

4) Wyjątkiem jest licencja CC0, która gwarantuje dowolność w korzystaniu z utworu. Zatem jeśli chcesz mieć święty spokój, szukaj materiałów na tej licencji.

Jeśli chcesz wiedzieć więcej, przeczytaj tekst w całości. Byłoby super, gdybyś odwiedził również oficjalną stronę Creative Commons Polska. Tam możesz uczyć się u źródła.

Prakreacja.pl
Jeśli potrzebujesz pomocy z zakresu licencji Creative Commons lub szerzej – prawa autorskiego – napisz do mnie na adres wojciech.wawrzak@prakreacja.pl.

Artykuły uzupełniające

Dowiedz się, jak reagować na naruszenie praw autorskich w Internecie:

Przeczytaj również:

 

>> Zdjęcie w nagłówku pt. „Creative Commons Swag Contest 2007_2” autorstwa TilarX opublikowane na licencji CC BY 3.0.

Bonus: kurs on-line

Chcesz dowiedzieć się, w jaki sposób samodzielnie przygotować umowę dotyczącą praw autorskich albo po prostu taką umowę zrozumieć, zweryfikować i umieć negocjować?

Jako dodatek do tego artykułu przygotowałem 9-dniowy kurs e-mailowy poświęcony umowom dotyczącym praw autorskich.

Udział w kursie jest nieodpłatny.

Kurs polega na tym, że przez 9 dni otrzymujesz wiadomości dotyczące poszczególnych elementów umowy. Rozprawiamy się z tematami takimi jak:

  • strony umowy,
  • preambuła,
  • definicje,
  • przedmiot umowy,
  • szczegółowe postanowienia licencyjne,
  • prawa zależne i osobiste,
  • odpowiedzialność z tytułu naruszenia praw autorskich,
  • wynagrodzenie,
  • postanowienia końcowe.

Kurs dostępny jest wyłącznie dla subskrybentów newslettera. Jeżeli chcesz wziąć w nim udział, zapisz się do newslettera korzystając z poniższego formularza, a zostaniesz również automatyczny zapisany do grupy uczestników kursu.

Prakreacja.pl

 

Niestety, ale wybrałeś/aś brak obsługi systemu komentarzy Disqus w menu cookies. Zmień to ustawienie, żeby zobaczyć w tym miejscu komentarze.